Veilig winkelen in München, of Alphen aan den Rijn, kan nog steeds. Een uiterst zeldzame, heel enkele keer, echter loopt het verschrikkelijk uit de hand. Eén ernstig gestoord mens met een wapen is genoeg. Dat gold voor Alphen aan den Rijn, dat gold voor München. Een 18-jarige scholier schoot in München 9 mensen dood en daarna zichzelf.  Dit zijn de feiten. Andere waren er niet.

De NRC wijdde afgelopen zaterdag (23 juli) de halve voorpagina aan het incident in München: een spannende korrelige oorlogsfoto (vier zwaar bewapende personen in gevechtstenue) met daarin de tekst dat “een Iraanse Duitser het vuur opende”.

En maandag over de volle breedte van de voorpagina een Triumph des Willens-achtige laagstandpuntfoto, in avondlicht met lange schaduwen van 3 in het zwart geklede mannen, alle 3 hebben de handen bij elkaar, net boven de gulp van hun broek, geen wapens zichtbaar, maar dankzij het lage standpunt van de fotograaf toch een klein beetje stoer ogend.

Daaronder de kop: “Duitsland op de proef gesteld”. Sub-kop: “Analyse Aanslagen”. “Veel Duitsers hielden er rekening mee dat de grote IS-aanval op Duits grondgebied was begonnen.”

“Analyse”

Voor wie het nieuws had gevolgd was op maandagochtend echter al volstrekt duidelijk dat van zo’n IS-aanval op Duits grondgebied helemaal geen sprake was geweest. Waarover kan die, de rest van de voorpagina vullende tekst dan nog gaan? Over de vermeende ramp die nooit plaatsvond?

“Voor de derde keer in een week is Duitsland zondagavond door een bloedige aanslag opgeschrikt.” Dat is de eerste regel van de “analyse” van de Duitsland-correspondent van de NRC. Hij harkt meteen 3 gebeurtenissen bij elkaar, alleen omdat ze in dezelfde week plaatsvonden (de 17-jarige Afghaanse asielzoeker die vorige week maandag met een bijl een aantal mensen in een trein verwondde, de 18-jarige scholier die in München negen mensen en zichzelf doodschoot en de afgewezen 27-jarige asielzoeker uit Syrië die zichzelf zondag opblies bij een muziekfestival in Ansbach). Is dat journalistiek volgens het principe: “Dat kan geen toeval zijn”?

Over Ansbach (“ook weer in Beieren”, staat erbij – “ook weer”, dus?) lezen wij in de “analyse” van de correspondent”: “Of de man een politiek motief had is nog niet duidelijk. De minister van Binnenlandse Zaken van Beieren zei niettemin (….)”. En vervolgens citeert de correspondent wat deze politicus zei toen een en ander nog onduidelijk was. Waarom? Bel dan die minister, of zijn woordvoerder en vraag wat hij nú vindt, nu de feiten bekend zijn.

Even verderop hetzelfde.

“Hoewel vrijdagavond nog niet duidelijk was of de schietpartij in München een terreuraanslag van Islamitische Staat was, liepen sommige politici daar maar vast op vooruit.” En dan volgt één citaat van een opgewonden lokale politicus. Dat was toen nog druk gespeculeerd werd over wat er aan de hand was. Wat moet de lezer met dat citaat? Interessanter is om te weten wat politici nú denken, nu het allemaal toch wezenlijk anders blijkt te zijn.

De analyse wordt gelardeerd met speculaties over hoe “de” Duitsers zich nu wel of niet voelen. Bijvoorbeeld: “De bloedbaden in de trein bij Würzburg en de schietpartij in en bij het winkelcentrum in München hadden diepe indruk gemaakt in Duitsland. Maar het land was er niet door uit balans gebracht en de politieke en maatschappelijke verdeeldheid was er niet merkbaar door verscherpt. Nu wordt het incasseringsvermogen van de Duitsers verder op de proef gesteld.”

Hoe weet je dat allemaal als correspondent?

Ter afsluiting van zijn analyse zoekt de correspondent een 80-jarige gepensioneerde ingenieur op: “Hij weet heel goed dat de aanslag vrijdag is gepleegd door een gestoorde jongeman, die geen politiek of religieus motief gehad lijkt te hebben. En toch zegt hij: „Het probleem is de islam, en dat we hier veel te veel buitenlanders hebben. Dan krijg je dit soort dingen.”.

Had de correspondent de ingenieur niet net zo goed kunnen vragen of hij wel zeker weet dat het toch niet weer de Joden zijn die hier achter zitten?

Rookgordijn

Wat is er met “de” journalistiek aan de hand? Het grote verhaal blijkt, met de kennis van nu, een klein verhaal te zijn. Waarom moet de lezer nu, met zoveel omhaal en zo nadrukkelijk worden uitgelegd, dat het aanvankelijk toch echt wel leek op een groot verhaal en dat daarom…. Als journalisten meteen al wat zorgvuldiger met hun berichtgeving waren omgegaan, was dat rookgordijn ter rechtvaardiging van de eigen hysterie helemaal niet nodig geweest.

Niet anders was het maandagochtend op de website van de NOS, onder de kop: “Angst en spanning, het voelt alsof Duitsland nu aan de beurt is”. Kop tussen aanhalingstekens. Waarom eigenlijk? Belangrijker: op grond van welk deugdelijk onderzoek is de NOS tot dit inzicht gekomen?

Een paar zinnen uit dit verhaal:

(…)

Hoewel de motieven voor de aanslagen uiteenlopen, neemt vanwege de afkomst van de daders de druk op het vluchtelingenbeleid in Duitsland toe.

(…)

“Onder de Duitsers leeft een sterk gevoel van angst en gespannenheid”, zegt correspondent Judith van Hulsbeek. “Het voelt alsof Duitsland nu aan beurt is.”

(…)

Daar zijn inmiddels de gebeurtenissen van afgelopen week bijgekomen. De dader van steekpartij in een trein bij Würzburg was een Afghaanse vluchteling, de schutter in München een Iraanse Duitser.

(…)

De bomaanslag van vannacht werd gepleegd door een Syrische vluchteling. Het gebeurde enkele uren nadat een andere Syrische asielzoeker in Reutlingen een vrouw had gedood met een hakmes.

(…)

De steekpartij in Reutlingen is waarschijnlijk geen terreurdaad, maar zet het vluchtelingendebat net zo goed onder druk.

(…)

Hoe dan ook maken de gebeurtenissen van de afgelopen week diepe indruk. “Het komt hard aan in Duitsland”, zegt correspondent Jeroen Wollaars. Er is volgens hem veel ongeloof dat dit allemaal binnen een week kan gebeuren.

Hetzelfde euvel: er wordt veel verondersteld en correlatie wordt achteloos tot causaliteit gepromoveerd.

Treurigheid

Terug naar het begin van al deze treurigheid, naar de berichtgeving van zaterdag 23 juli. Want daar ligt de oorsprong van het journalistieke falen van de professionele media en van mijn ongenoegen als lezer (en journalist).

 

Halve voorpagina van de NRC gevuld met spannende foto, waarin dus de tekst dat “een Iraanse Duitser het vuur opende”.

Waarom “Iraanse” erbij vermeld? De dader is in Duitsland geboren en opgegroeid. Hoeveel generaties verder moet je zijn, voordat de bijvoeglijke bepaling waar je ouders of grootouders vandaan kwamen, mag worden weggelaten? In dit geval gaat van de toevoeging “Iraanse” ook nog een kwaadaardige suggestie uit: moslim! Dat Iraniërs in het algemeen sjiieten zijn en de strijders van IS soennieten, blijft onvermeld.

De professionele media framen het gebeurde meteen al als “aanslag”, waar de gebeurtenis in Alphen aan den Rijn als een “schietpartij” en “bloedbad” werd afgedaan (er werden toen, op zaterdag 9 april 2011 in het winkelcentrum De Ridderhof, door Tristan van der V. zes mensen dood geschoten en 16 verwond; ook Tristan van der V. pleegde na zijn daad zelfmoord).

De NRC-correspondent in Duitsland heeft het in de eerste regel van zijn verslag in de krant van zaterdag over “een terroristische schietpartij”. Natuurlijk, de politie sprak aanvankelijk van “een acute terreursituatie”. Maar zei later geen enkele aanwijzing te hebben van een politiek-islamitische achtergrond” van de schietpartij. Dat schrijft de correspondent in hetzelfde stuk. Waarom dan tóch je verhaal openen met “een terroristische schietpartij”? Voor het overige gaat deze correspondent, net als de correspondenten en verslaggevers van andere professionele media, inclusief het NOS-Journaal, zich te buiten aan speculaties (omdat er verder ook werkelijk niks was te melden).

Journalistieke zelfbeheersing

Wat is er gebeurd met de journalistieke zelfbeheersing? Sinds wanneer pennen wij klakkeloos over wat de politie ons vertelt? Wat is er gebeurd met het ANNA-beginsel: Altijd Nagaan Nooit Aannemen?

De journalistieke zelfbeheersing is na ‘München’ nog meer verworden tot een relikwie uit het verleden. Andere overwegingen wegen vandaag kennelijk zwaarder.

Intussen vielen zaterdag zeker 80 doden en raakten 231 mensen gewond bij een door IS opgeëiste zelfmoordaanslag in de Afghaanse stad Hazara. Natuurlijk wat dichtbij gebeurt vraagt om meer aandacht. Maar je kunt ook overdrijven. Het zorgelijke is dat de hedendaagse journalistiek precies daarin nou juist zo verschrikkelijk goed is: in overdrijven.

In alle ijver de sensatie vooral niet te missen en de snelste te zijn, al ging het alleen maar om speculaties, lijkt een belangrijk element over het hoofd gezien, althans, wel vermeld maar verder niets mee gedaan.

Waar gaat het om? Op een gegeven moment, voorafgaand aan de schietpartij, stond de dader op een parkeerdak en werd vanaf het balkon van een flat aangesproken, door een onvervalst autochtone Beier (https://www.youtube.com/watch?time_continue=4&v=GLWMOiHZT6U).

Letterlijk wordt daar het volgende gewisseld:

Bayer auf Balkon: Du Arschloch, du Hundsgemeiner.

Täter: Wegen euch wurde ich gemobbt sieben Jahre lang, weil ich … (?) … musste.

Bayer auf dem Balkon: Sie Wichser da. Sie Arschloch einer.

Täter: Und jetzt muss ich ’ne Waffe tragen / kaufen … (um euch abzuknallen?).

Bayer auf dem Balkon: Eine Waffe? Weißt du was? Dir gehört der Schädel eingeschmissen. Du Arschloch einer. Ey!

Täter: (…) bin doch euer Gast, oder?

Bayer auf dem Balkon: Das musst du sagen, du Wichser einer.

Täter: Wegen Scheiß-Türken.

Bayer auf dem Balkon: Scheiß Kanacken einer. Ey der

hat eine Schusswaffe! Holt jemand her, der hat seine Waffe geladen. Holt

die Bullen einer! Hier läuft er umeinander, der Wichser einer.

Täter: Ich bin Deutscher. Hört auf zu flennen.

Bayer auf dem Balkon: Du bist ein Wichser bist du.

Täter: Lasst mich zufrieden.

Bayer auf dem Balkon: Ein Wichser. Was machst für einen Scheiß?

Täter: (Mein Vater ?) ist hier geboren worden. … (?) ihn gehasst. In der Hartz IV Gegend. Bin dort zur Schule gegangen.

Bayer auf dem Balkon: Na und, was machst für’n Scheiß? Dir gehört der Schädel runtergeschlagen, du Arschloch da unten.

Täter: Wegen Leute wie Sie war ich ganz viel in Behandlung.

Bayer auf dem Balkon: Behandlung? Du gehörst in die Psychiatrie, du Arschloch.

Täter: Ich hab nichts getan. … Wort gehalten… Halten Sie die Schnauze, Mann.

Daarna klinken 4 schoten en stopt het filmen.

 

Waarom deze hele tekst? Vanwege het opvallend onwelvoeglijke taalgebruik van vooral de autochtone Beier die de jongeman, die later zou gaan schieten, “begroet” met: “Du Arschloch, du Hundsgemeiner.”

En dan zegt de dader iets opmerkelijks:

“Wegen euch wurde ich gemobbt sieben Jahre lang” (gemobbt: lastiggevallen, gepest).

Daarna zegt de dader:

“Und jetzt muss ich ’ne Waffe tragen.”

Dus dan pas weet de Beier op het balkon dat de man een wapen heeft.

Iets later zegt de scholier: “Wegen Scheiß-Türken.”

Kennelijk (het is een veronderstelling, nog niet rijp voor publicatie, maar wel zinvol om in een nieuwsredactie te bespreken) werd de dader aangezien voor “Turk” en als “Turk” onheus bejegend door autochtonen. De Beier laat ons vanaf zijn balkon goed zien hoe dat gaat.

Deze dialoog (we zijn doende een journalistieke werkhypothese op te zetten) kan een begin van inzicht geven in hoe deze scholier, die zichzelf zo nadrukkelijk als Duitser zag, door de “echte” Duitsers is weggezet en uitgesloten. Dat is natuurlijk geen rechtvaardiging voor zijn daad, maar wel een aanwijzing dat het hier ging om een ernstig beschadigde puber, dat de toon die de Beier in deze dialoog kiest misschien wel symptomatisch is en dat de daad van de scholier laat zien waar wegzetten en pesten toe kan leiden. Dat pesten mensen de dood in kan drijven is inmiddels genoegzaam bekend. Dat een slachtoffer van pesten op de vlucht voor zijn agressors anderen mee de dood in neemt, is in dit licht gezien niet echt verrassend, zeker niet nu het een puber betreft.

Inzicht verschaffen

Kortom, in plaats van wild speculeren of deze jongen banden met of sympathie voor IS had (zoals gezegd: hoogst onaannemelijk voor een sjiiet), had een goed gesprek met de Beier op het balkon en een doorwrochte reportage over hoe in Beieren autochtone Beier omgaan met (vermeende) migranten, heel veel meer inzicht kunnen verschaffen.

De NRC-correspondent doet maandag in zijn “analyse” wel een poging tot nadere verklaring:

“Toen dit weekend eenmaal bleek dat de schutter in München een depressieve scholier was, geobsedeerd door massamoordenaar Anders Breivik en schietpartijen op scholen, was het verband tussen het vluchtelingenbeleid, radicale islam en terrorisme in Duitsland voorlopig van tafel. Naar nu blijkt: voor heel even. In de Duitse politiek en de media ging het dit weekeinde over heel andere zaken. Moet het wettelijk moeilijker gemaakt worden vuurwapens te kopen of een wapenvergunning te krijgen? Maken gewelddadige videospelletjes jongeren rijp voor het plegen van geweld? En hoe gaat de samenleving om met psychisch labiele jongeren?”

Alleen in de laatste zin van deze alinea daagt iets van zelfreflectie. De taal die de autochtone Beier bezigt zou een eye opener hebben moeten zijn. Bij steeds meer immigranten (en mensen die voor immigrant worden aangezien en ook als zodanig worden bejegend) groeit het ongenoegen over de continue uitsluiting, de bijna onmogelijkheid om een baan te vinden, mede als gevolg van de wijze waarop over hen in de professionele media wordt bericht (zie hierboven). Vooral voor jonge immigranten lijken de rapen (bijna) gaar. Maar wie kookt die rapen eigenlijk? Voor de autochtone bevolking (en media!) is het de hoogste tijd voor zelfreflectie, reflectie op het eigen gedrag jegens immigranten. Want, anders dan de NRC-correspondent meent, het verband tussen het vluchtelingenbeleid, radicale islam en terrorisme in Duitsland is helemaal niet van tafel, ook niet en juist niet met betrekking tot de 18-jarige scholier die in München 9 mensen doodde en daarna zichzelf.

Graven! Journalisten moeten graven en zoeken naar achtergronden, naar de feiten en omstandigheden die tot de daad van deze scholier leidden, in plaats van alle journalistieke zelfbeheersing van zich af te werpen en geenstijl-geklets tot verhaal voor krant en tv te verheffen.

Steven de Winter

(25-7-2016)

Correctie: Voor de volledigheid: de dialoog tussen de Beier op zijn balkon en de schutter van München op het parkeerdak vond niet plaats voorafgaand aan de schietpartij, maar daarna. E.e.a. verandert overigens niets aan de inhoud van dit stuk.