Toegegeven, er waren de afgelopen tijd belangrijkere zaken die aandacht verdienden, maar ook bij een nieuwsjunk kan de boog niet altijd gespannen blijven. Dagen tevoren werden de geesten via de digitale media rijp gemaakt: Matchfixing bij het Eurovisie Songfestival, komende dinsdag bij Brandpunt!

http://www.npo.nl/brandpunt/03-05-2016/KN_1678982/POMS_KN_3838611

De uitzending opent er dan ook mee en dat klinkt meteen veelbelovend: “De schimmige wereld achter het songfestival, manipulatie en het aanbod om stemmen te kopen. Ook de Toppers, de deelnemers voor Nederland in 2009, kregen zo’n aanbod. Brandpunt over het gesjoemel achter de schermen van het Europese muziekfeest.”
Maar na deze ronkende aankondiging zie ik in ruim een kwartier een onthutsende reportage. Niet vanwege het schandaal dat in volle omvang onthuld wordt, maar door het journalistieke broddelwerk dat zich aan mijn oog voltrekt.

Eén bron is geen bron

Een vuistregel in de journalistiek luidt: één bron is geen bron. Toch is dat precies waar Brandpunt zijn hele scoop op baseert. Die ene bron is Benno de Leeuw, manager van de Toppers. Frappant echter is dat De Leeuw over de telefoon verklaart geen commentaar te willen geven op wat in 2009 gebeurd is. Maar Brandpunt is niet voor één gat te vangen, luister naar de voice-over bij de beelden van een nachtelijke autorit over de snelweg: “De Leeuw krijgt vlak voordat de Toppers naar Moskou afreizen vreemde telefoontjes van een buitenlandse partij die zegt dat de Toppers hoog kunnen eindigen. Het enige dat De Leeuw hoeft te doen is betalen. De Leeuw maakt een afspraak in een wegrestaurant in het Oosten van het land waar hij iemand ontmoet uit Oost-Europa en die doet hem een opmerkelijk aanbod. De overwinning is te koop”.

Tot zover de voice-over, geschreven door de makers, er is geen woord van De Leeuw bij. Dan wordt er overgeschakeld naar een telefoongesprek waar een redacteur De Leeuw de volgende woorden in de mond legt: “Dan praat je dus niet over tienduizenden euro’s, maar over miljoenen”, waarop De Leeuw antwoordt: “Dan denk ik, dat je over luttele miljoenen praat”. Dat is het hardste “bewijs” dat Brandpunt heeft over de aantijging dat er een aanbod aan de Toppers tot omkoping is gedaan. Resumerend: er is één bron, die niet voor de camera wil, die over de telefoon zegt geen commentaar te willen geven en die ‘denkt dat je over luttele miljoenen praat’, maar de context waarin hij die uitspraak doet is niet te horen.

En zo gaat de reportage verder: suggestief, vooringenomen, niet op zoek naar de waarheid maar steeds op subtiele wijze suggererend dat het Songfestival niet eerlijk verloopt. Er wordt gezegd: “Hebben de deelnemers wel een eerlijke kans, sommige landen stemmen bijvoorbeeld vooral op elkaar, zoals Cyprus op Griekenland”. Maar dat is geen nieuws, want die constatering is al zo oud als het Songfestival zelf.

Undercoveractie

Dan gaan we in de uitzending naar Litouwen waar een undercoveractie met leden van een Russische bende is gefilmd. Die claimen dat zij het televotingsysteem – het stemmen door het publiek via sms – kunnen omzeilen en dat zij studenten ronselen om voor geld mee te werken. Met die mededeling wordt Sietse Bakker geconfronteerd, de organisator in Nederland van het Songfestival. Vraag aan Bakker van Sven Kockelmann die eerder lijkt op een officier van justitie dan op een journalist: “Is het Songfestival te winnen zonder corruptie?” Bakker bevestigt dat volmondig. Dan citeert Kockelmann de bendeleden uit de undercoverfilm: “Het verhaal gaat dat die mensen in vijftien landen bezig waren, dat zijn een hoop stemmen”. Bakker, beaamt dat dat veel stemmen zouden zijn. Kockelmann tegen Bakker: “Zou het kunnen zijn dat dit groepje slimmer is dan u?” Is dat een open journalistieke vraag of een gesloten vraag met een krachtige ingebouwde suggestie?

Dan maar naar Zweden, waar een journalist verklaart dat een lid van de Macedonische delegatie hem in vertrouwen vertelde hoe hij een stemmenruil aan een ander land aanbood. En, zo zegt de voice-over: “Er zou meer zijn, omkoping, de persoon zou ook benaderd zijn door iemand uit Azerbeidzjan die fors geld bood voor stemmen.” Ook Brandpunt zelf gaat op onderzoek uit, maar de kijker wordt niets wijzer over het waarheidsgehalte van het resultaat. Er wordt namelijk niemand sprekend opgevoerd, ook niet anoniem, er is slechts de volgende voice-overtekst (vragen tussen haakjes van mij, JdH): “We benaderen zelf een aantal (hoeveel?) delegatieleiders (wie?), iemand (naam?) uit een Oost-Europees land (welk?) zegt een paar jaar geleden (wanneer precies?) te zijn benaderd door een collega (welke?) met de vraag: zullen we op elkaar stemmen?”

Tendentieuze beeldvorming

Tot zover de reportage van Brandpunt, de ooit zo roemruchte rubriek die met grondige journalistiek schandalen boven tafel haalde, reputaties deed sneuvelen en politici tot aftreden dwong. Wat hier overblijft is geen journalistiek maar tendentieuze beeldvorming en het najagen van scoops die zonder een spoor van bewijs in een hapklare montage aan het kijkerspubliek wordt geserveerd. De afsluitende woorden van anchor Sven Kockelmann zijn veelzeggend: “Louche praktijken, het ronselen van stemmen, gedoe achter de schermen, bewijs is er niet, zegt organisator Bakker, maar hoe het systeem van Bakker tot die conclusie komt is geheim” en Kockelmann vervolgt tegen Bakker: “Als u dat niet naar buiten brengt, kan niemand toch controleren dat u echt het uiterste doet om de waarheid boven tafel te halen?”
Dat noem ik een gotspe en de omgekeerde wereld: niet de journalist moet kennelijk de waarheid boven tafel halen, maar de organisator moet zijn onschuld bewijzen. Brandpunt kon het bewijs in ieder geval niet leveren, maar dat hoefde blijkbaar ook niet. De suggestie dat het Eurovisie Songfestival van fraude en corruptie aan elkaar hangt was voldoende of misschien wel het doel.

Job de Haan
(5-5-2016)