door Jan van Groesen

Met enige verbazing en niet zonder zorg volg ik de ontwikkelingen rond de klacht die de NVJ  bij het Europese Hof van Justitie heeft ingediend wegens vermeende censuur tegen enkele Russische media. Ondanks de goede bedoelingen van de NVJ leidt deze zaak tot verwarring over wat de taak van de journalistiek is en wat de notie van het vrije woord precies behelst. Dit valt af te leiden uit de polemische discussie die in het journalistieke magazine Villamedia over deze kwestie is ontstaan tussen de journalist Hubert Smeets enerzijds en de algemeen secretaris van de NVJ, Thomas Bruning, anderzijds. Ik wil er geen misverstand over laten bestaan dat ik in deze het standpunt van collega Smeets volledig deel.

Het gaat om het besluit van de Europese Raad om de Russische staatsmedia RT en Sputnik in de EU-landen te verbieden. De EU meent dat deze media “instrumenten van het Kremlin” zijn om Russische propaganda in de oorlog tegen Oekraïne te verspreiden. De NVJ daarentegen vindt dat hier sprake is van censuur. Hoewel de betrokken Russische mediakanalen partijdig zijn en de NVJ de inhoud ervan niet wil verdedigen, moet blijkens de klacht wel recht worden gedaan aan de informatievrijheid die wettelijk is verankerd en die een fundament vormt van de democratie.

Met dit laatste streven ben ik het uiteraard volledig eens, maar dat is hier niet aan de orde.  Kerntaak van de journalistiek is dat de burger op onafhankelijke en onpartijdige wijze wordt geïnformeerd over maatschappelijk relevante zaken opdat hij volwaardig aan het democratische proces kan deelnemen. Van zo’n taak is bij RT en bij Sputnik geen sprake. Ze informeren de burger in binnen- en buitenland niet feitelijk maar slechts in misleidende en gecensureerde vorm over de vreselijkheden van de Russische oorlog in Oekraïne, niet feitelijk over het wegbombarderen van steden en dorpen, niet over de willekeurige raket- en artilleriebeschietingen van civiele doelen als scholen en ziekenhuizen, niet over de grootscheepse martelingen die door VN-onderzoekers zijn vastgesteld, niet over de massagraven die de Russische militairen schielijk hebben gedolven, niet over de vele tienduizenden Russische militairen die zijn gesneuveld en zeker na de mobilisatie ook niet over de vele Russische mannen die zonder uitrusting en zonder opleiding letterlijk als kanonnenvoer richting Oost-Oekraïne worden getransporteerd.

Misleiden

Niet informeren dus maar soms vergoelijken en vooral veel toedekken, waarbij desinformatie slechts een marginaal hulpmiddel is. Toedekken wat oorlogszuchtige beleidsmakers in het Kremlin aan het beramen zijn in plaats van te onthullen wat deze beleidsmakers voor Rusland en de wereld in petto hebben. Het heeft niets met journalistiek van doen. Integendeel. De hoofdtaak van RT en Sputnik is de bevolking onmondig te houden en te misleiden over wat er door het regime van Putin aan vreselijkheden wordt begaan. In deze zin zijn de Russische staatsmedia belangrijke instrumenten in de politieke en militaire strategie van het Kremlin en onderschrijf ik graag de karakterisering die Hubert Smeets gebruikt dat ze tot het wapentuig van Putin behoren. De omschrijving dat RT en Sputnik weaponised content produceren is hier perfect van toepassing.

Er is nog een tweede, enigszins triviale maar niet onbelangrijke reden waarom ik mij als NVJ-lid niet in de klacht van de NVJ kan vinden. Thomas Bruning meent dat het Europese verbod van de Russische mediakanalen een vorm van censuur is. Van censuur is sprake als er inbreuk wordt gepleegd op de vrijheid van meningsuiting. Maar wiens vrijheid van meningsuiting is hier in het geding, zou ik dan willen weten. Ik vermoed dat Bruning wil opkomen voor de “journalisten” van RT en Sputnik, maar dat zijn mensen die zelfs niet in de geringste mate over vrijheid van meningsuiting beschikken.

Gecensureerde content

Met uitzondering van enkele dapperen die onze volledige steun verdienen, is in het Rusland van Vladimir Putin helaas geen plaats meer voor journalisten die de persvrijheid willen dienen, zeker niet bij de staatsmedia. Bij RT en Sputnik werken mensen die slechts fake news en propaganda verspreiden die hun aan het Kremlin gelieerde baas hen voorschrijft. Met andere woorden: ze zijn dagelijks bezig content te produceren die zwaar gecensureerd is. Het begrip informatievrijheid is hier dus niet van toepassing. Het lijkt me niet gerechtvaardigd voor een dergelijke doelgroep een klacht bij het Hof in te dienen wegens censuur door de Europese Raad.

Ik sluit me daarom aan bij de oproep in Villamedia van Hubert Smeets aan de NVJ om de klacht bij het Europese Hof van Justitie in te trekken en een debat binnen de Nederlandse journalistiek te entameren over de vraag hoe om te gaan met media die zich steeds meer aan desinformatie overgeven, zodat de focus weer wordt gericht op het bedrijven van zuivere journalistiek. In een wereld waarin verrechtsing en radikalisering hand in hand gaan is dat geen overbodige luxe. Ongehoord Nederland is er hier een illustratie van.

Oorlogsinstrument

RT werd in 2005 opgericht als opvolger van Russia Today. De overgang ging gepaard met een investering van meer dan 100 miljoen dollar omdat het Kremlin met het mediakanaal een tegenwicht wilde bieden aan de westerse nieuwsvoorziening. In 2014 werd vanuit dezelfde doelstelling de multimediale organisatie Sputnik in het leven geroepen , als vervanging van het persbureau RIA Novosti. Beide kanalen zenden in vele talen uit en hebben kantoren gevestigd in tientallen landen. In de ogen van de westerse media worden RT en Sputnik vooral gezien als verspreiders van desinformatie, complotten en samenzweringstheoriëen.

In de nasleep van de aanslag op de MH 17 ontpopten ze zich met een zeer partijdige oriëntatie op de Russische macht, sinds de Oekraïne-crisis beschouwt Rusland informatie in de relatie met het westen als een oorlogsinstrument en zet het RT en Sputnik in als strategisch onderdeel van een jarenlang fundamenteel beleid om de democratische ordening van het westen te destabiliseren en te ondermijnen. De Russische leider is volledig gebiologeerd door zijn antiwesterse ingraving en laat geen middel onbenut om deze obsessie tot realiteit te maken.

Jan van Groesen